Tahıl koridoru: İstanbul’da faaliyete geçen Müşterek Koordinasyon Merkezi hakkında neler biliniyor?

Güncelleme 3 Ağustos 2022

Türkiye ve BM’nin girişimiyle sağlanan tahıl koridoru anlaşmasının uygulama aşamasına geçmesi için en önemli adım bugün İstanbul’da atıldı. Ukrayna ve Rusya’nın tahıl ve diğer gıda ürünlerini dünya pazarlarına ihraç etmesi için geliştirilen planı yürütecek ve gözlemleyecek olan Müşterek Koordinasyon Merkezi (MKM) İstanbul Maslak’ta bulunan Milli Savunma Üniversitesi yerleşkesinde faaliyete geçti.

Türkiye, Rusya, Ukrayna ve BM’den 5’er kişilik heyetlerin görev yapacağı merkezin komutası bir Türk amiralde olacak. Merkez, limanlardan çıkan ve limanlara dönen gemilerin kargosunu denetleyecek, Karadeniz’de belirlenen koridordan güvenli geçişini izleyecek. Taraflar arasında anlaşmazlıklar ve şikayetler, MKM’de ele alınacak ve çözümlenecek.

MKM ilk denetimini bugün Odessa’dan Lübnan’ın Trablus kentine giden Razoni gemisinde yapıyor.

Ukrayna ve Rusya’nın Türkiye ve BM ile 22 Ocak’ta imzaladıkları anlaşmalar kapsamında kurulan Müşterek Koordinasyon Merkezi, Savunma Bakanı Hulusi Akar’ın katılımıyla gerçekleştirilen bir törenle resmi olarak yaşama geçti. Törene merkezde görev yapacak Rusya, Ukrayna ve BM’den askeri ve sivil yetkililer de katıldı.

İmzalanan anlaşmalar, Ukrayna ve Rusya’ya 24 Şubat’ta başlayan savaş nedeniyle ihraç edemedikleri tahıl ürünleri, gübre ve diğer gıda ürünlerini ihtiyaç halindeki alıcılara satmalarının önünü açıyor ve küresel bir gıda krizine karşı önlem olarak görülüyor.

Rusya’nın işgal girişiminin sürmesi, saldırılarının özellikle Ukrayna’nın Karadeniz’e açılan limanlarının olduğu bölgelere yoğunlaşması ve Ukrayna’nın limanlarını korumak için bölgeyi mayınlamış olması, Karadeniz’de oluşturulan gıda koridorunun işleyebilmesi için sıkı güvenlik önlemlerine neden oluyor.

İstanbul’da kurulan Müşterek Koordinasyon Merkezi, gemi trafiğinin güvenli şekilde işlemesi, savaşan iki tarafın doğrudan temas kurabilmeleri ve böylece sürecin sorunsuz işlemesini sağlamaya çalışacak.

Savunma Bakanı Akar, törende yaptığı konuşmada MKM’nin görev tanımını, “Merkezin vazifesi, Ukrayna’dan ihraç edilecek tahıl ve diğer gıda maddelerini Odesa, Pivdennyi ve Chornomorsk limanlarından emniyetle denizden nakliyatını sağlamaktır,” ifadesini kullandı. Akar, merkeze bağlı herhangi bir askeri unsurun sahada yer almayacağı bilgisini verirken, “Bu merkez, girişime dahil olacak ticari gemilerin kaydını ve takibini yapacak, uydu internet ve diğer muhabere vasıtaları ile ticari gemilerin intikalini teknik olarak takip edecek, tüm faaliyetlerini taraf ülkeler ve BM ile koordineli olarak yürütecektir,” ifadelerini kullandı.

İstanbul’un Maslak semtinde yer alan Milli Savunma Üniversitesi yerleşkesinde konuşlandırılan MKM’de Türkiye, Rusya, Ukrayna ve BM’den 5’er yetkili görev yapacak. 20 kişilik grubun başında ise bir Türk amirali bulunacak. 24 Şubat’tan bu yana savaş halinde olan Rusya ve Ukrayna’nın yetkilileri, tahıl koridoruna ilişkin süreci aynı odada kurulan merkezden birlikte gözlemleyecekler.

Müşterek Koordinasyon Merkezi, ilk geminin belirlenen limanlardan ayrılmasıyla birlikte fiili olarak süreci yönetmeye başlayacak. Geminin yüklenip limandan ayrılmasına ilişkin gerekli prosedürlerin tamamlanmasının ardından MKM’ye geminin limandan ayrılış vakti, yükü ve varış noktası ve varış zamanına ilişkin bilgiler aktarılacak. MKM, geminin Karadeniz’de belirlenen koridordan güvenli şekilde geçmesinden emin olmak için uzaktan ve havadan takip faaliyeti yürütecek.

Geminin rotası, geçiş yaparken gemiye farklı kargonun yüklenip yüklenmediği de kayda geçirilecek. Aynı zamanda, belirlenen koridora başka askeri unsurların yanaşıp yanaşmadığı da denetlenecek.

MKM, olası provokasyonları önlemek için belirlenen gıda koridoruna askeri gemi, uçak ya da insansız hava araçlarının yaklaşmasını da önleyecek. Bu askeri unsurların ne kadarlık bir mesafede bulunabileceklerine de MKM karar verecek. Hiçbir taraf merkezi onayı olmadan bu bölgeye askeri unsur sokamayacak.

Akar’ın verdiği bilgiye göre, Ukrayna limanlarından çıkan gemilerin yükü ve başka malzeme taşıyıp taşımadıkları, personelin belgelere uygunluğu hem yükleme anından hem de Türk limanlarına varışlarında, boğazı geçmeden önce uygun bir noktada Müşterek Denetim Timi tarafından denetlenecek.

Aynı şekilde Ukrayna limanlarına yük almak için gelen boş gemiler de silah veya başka askeri malzemeler taşıma olasılığına karşı denetimden geçirilecek. Bu denetimlerin tarafların MKM’ye gönderdikleri yetkililerce mi yoksa başka ekiplerce mi yapılacağı bilinmiyor.

Müşterek Koordinasyon Merkezi’nin kurulmasına yol açan tahıl koridoru anlaşmasının geçerliliği 120 gün olarak belirlendi. Dolayısıyla MKM’nin de ilk aşamada 120 gün görev yapması öngörülüyor. Ancak taraflardan herhangi bir başvuru gelmemesi durumunda, görev süresi otomatik olarak 120 gün daha sürecek.

Ukrayna’nın gemi ve silolarında 25 milyon tondan fazla tahıl ürünü olması, Rusya’nın da yıl sonuna kadar 50 milyon ton ihraç etmeyi planlıyor olması, anlaşmanın 120 günden daha uzun sürmesini gerektiriyor. Savaş ortamında gerçekleştirilen bu planın güvenlik esaslı işleyecek olması, denetim aşamalarının da yer alması gemi trafiğinin daha yavaş olması sonucunu getireceği değerlendiriliyor. Ankara’da yapılan değerlendirmeler, ilk 120 günde sürecin işleyişine ilişkin ciddi müdahaleler olmaması durumunda tarafların otomatik olarak uzatmayı tercih edeceğine işaret ediyor. Her iki ülkenin ihracatını sorunsuz yapması ekonomik olarak da avantajlarına olacağı değerlendiriliyor.  

MKM’nin diğer önemli bir rolü, sürecin işletilmesi sırasında ortaya çıkabilecek sorunların hızlı bir şekilde çözülmesi, tarafların olası şikayet ve taleplerinin hemen görüşülebilecek olmasını sağlamak. Türkiye ve BM yetkililerinin hem sürecin ortağı hem de garantörü olarak, sorunların giderilmesinde etkin bir rol oynayacakları kaydediliyor.

MKM’nin görevlerinden biri de gemi trafiği sırasında şüpheli bir durum gelişmesi durumunda ya da taraflardan birinin anlaşmanın ihlal edildiği iddiası üzerine, uluslararası hukuk kurallarına uygun şekilde denetim gerçekleştirmek. Bir geminin acil bir durum iletmesi durumunda da MKM devreye girecek ve başta gemi mürettebatı olmak üzere gemi ve kargonun güvenliğini sağlamaya dönük adımlar atacak.  

MKM, tarafların hiçbir şekilde ticari gemilere saldırmama sözünü tutup tutmadıklarını da teknolojik yollarla takip edecek.