İklim değişikliği: COP27’de 4 temel anlaşmazlık konusu

Matt McGrath | BBC Çevre Muhabiri

Birleşmiş Milletler (BM) iklim görüşmeleri, yoksul ülkelerin iklim değişikliğinin etkileriyle baş edebilmelerine destek olacak nakit mevzusunda derin görüş ayrılıklarının yaşandığı bir ortamda Cuma günü bitiyor.

Isı artışını sınırlamak için tüm fosil yakıtların kullanımının aşamalı olarak azaltılması fikri de COP27 görüşmeleri sona ererken derin anlaşmazlık mevzularından biri.

Görüşmelere ev sahipliği eden Mısırlı yetkililer, iki hafta devam eden müzakerelerin peşinden ortalama 200 ülke içinde bir anlaşmaya varılmasına aracılık etmeye çalışıyor.

Sadece görüş ayrılıklarının boyutu o şekilde büyük ki müzakereler hafta sonuna sarkabilir.

Görüşme ekipleri bir takım karmaşık mevzuda anlaşmaya varmaya çalışırken Kızıldeniz kıyısındaki Şarm El-Şeyh’te gerçek bir aciliyet duygusu hakim.

Dönem başkanı olarak Mısır, değişik ülkelerin pozisyonlarını özetleyen bir taslak belge sundu.

Peki, başlıca anlaşmazlık mevzuları olarak neler öne çıkıyor?

Buradaki en büyük anlaşmazlık noktası, ülkelerin iklim değişikliğinin acil etkileriyle başa çıkmalarına destek olacak yeni bir fon ihtiyacı.

Bu mevzu, BM görüşmeleri çerçevesinde “yitik ve zarar” olarak biliniyor. Varlıklı ülkeler, iklim değişikliğine niçin olmada mühim bir rol oynadıkları için, gelecek yüzyıllar süresince bunun bedelini ödemek zorunda kalacaklarından korkarak 30 senedir bu münakaşaya direniyorlar.

Sadece son yıllarda Pakistan, Nijerya ve başka yerlerde meydana gelen sel felaketlerinin tesirleri dengeleri değiştirdi ve artan sıcaklıkların yol açmış olduğu yitik ve zararlar konusu nihayet Mısır’da görüşme gündemine girdi.

Görüşmelere katılanlardan biri de Tuvalu’nun maliye bakanı Seve Paeniu.

BBC’ye konuşan Paeniu, “İnsanlar artık susuz kalıyor, günde iki ya da üç kova suya mahkum ediliyorlar” dedi.

Bu ada kuraklığın ağır etkilerine maruz kalırken, bununla birlikte yükselen deniz seviyesi de ülke olarak geleceklerini tehdit ediyor.

Tuvalu benzer biçimde gelişmekte olan ülkeler Mısır’da yeni bir finansman aracı oluşturulmasını istiyor. ABD bu fikre sıcak bakmıyor. AB ile beraber onlar da yeni bir hususi fondan değil, finansal düzenlemelerden oluşan bir “mozaikten” yana.

Görüşmeler fazlaca zor geçiyor. Sadece ufak ümit işaretleri de var. AB şu anda ziyan olan ülkelere yardım için 100 milyon euro ödeyeceğini söylemiş oldu. Gelişmekte olan ülkeler de zeytin dalı uzattı.

Bu görüşmelerde gelişmekte olan ülkelerden oluşan gruba başkanlık eden Pakistan’ın iklim bakanı Sherry Rehman, “Sorumluluklar ve yargı süreçleri mevzusunda endişeli ya da kaygılı olan ülkeler için, tüm bu kaygıları aşabileceğimizi düşünüyorum” dedi.

Geçen yıl Glasgow’da düzenlenen COP26’daki son tartışmalar kömür konusundaydı.

Varlıklı ülkeler çevreyi en fazlaca kirleten fosil yakıt olarak kömürün kullanımını aşamalı olarak durdurmak istedi.

Hindistan ve Çin benzer biçimde gelişmekte olan büyük ekonomiler ise buna karşı çıktı.

Diplomatlar bir uzlaşma yolu bulmaya çalışırken genel kurul salonunda sıkıntılı tartışmalar yaşandı.

“Aşamalı durdurma” yerine “aşamalı azaltma” sonucu alındı.

Burada Hindistan ve öteki bazı ülkeler bu ifadeyi petrol ve gazı da kapsayacak şekilde genişletmek istediler.

Sadece Perşembe günü gösterilen taslak belge Glasgow formülünü tekrardan ifade etmekten başka bir şey yapmadı.

Varlıklı ya da yoksul pek fazlaca ülke hayal kırıklığına uğradı ve daha geniş bir yakıt yelpazesini kapsam alanına almak için bastırıyor.

Destination Zero kampanya grubundan Catherine Abreu’ya bakılırsa, “Bunun bir uygulama COP’u olması gerekiyor ve bu da iklim değişikliği söz konusu olduğunda fosil yakıtlardan yenilenebilir enerjiye geçişin ele alınması anlamına geliyor”.

“Kısaca bu münakaşa bu salonlarda küresel ölçekte yapılmalı.”

İngiltere’nin COP27 görüşmelerinden görevli bakan Alok Sharma’ya bakılırsa, Glasgow’da meydana getirilen COP26’nın ana teması bu olsa da hemen sonra bu konsept geri planda kaldı.

1,5 santigrat derecelik bir artış bilim adamları tarafınca fazlaca tehlikeli ısınma seviyelerine eşik olarak görülüyor. Sadece, bilhassa Hindistan ve Çin’in artık bilimsel olarak uygulanabilir olmadığına dair endişeleri sebebiyle, bu fikre bağlılığın zayıflayacağına dair mühim endişeler söz konusu.

Nitekim Mısır’ın yayınladığı taslak metinde, küresel ısı artışını 2C’nin “fazlaca altında” tutma ve 1,5C’nin altında tutmak için elden gelen çabayı gösterme hedefinin ifade edilmesi, Paris anlaşmasındaki daha iddialı üsluptan geri adım olarak görülüyor.

BM Genel Sekreteri Antonio Guterres görüşmelere dönerken yapmış olduğu açıklamada “1,5C hedefine bağlı kalma iradesini görüyorum. Sadece bu kararlılığın COP27 sonuçlarında açıkça görülmesini sağlamalıyız” diyordu.

ABD ve Çin liderleri Joe Biden ve Şi Jinping arasındaki son görüşmede, dünyada en fazla karbon salımına neden olan iki ülke arasındaki ilişkilerin bir miktar yumuşamasına tanıklık edilmiş olsa da, aralarındaki somut ortaklaşa iş alanlarının eksikliği BM iklim sürecini engelliyor.

Bunun en mühim örneklerinden biri “yitik ve zarar” ve daha genel olarak iklim finansmanı. Geleneksel olarak gelişmiş ülkeler ödeme yaparken Hindistan, Çin ve Brezilya benzer biçimde daha büyük gelişmekte olan ekonomiler ödeme yapmıyordu.

Şimdi ise ABD ve AB katkıda bulunan ülkelerin sayısını arttırmak istiyor ve Çin bu ülkelerin başlangıcında geliyor.

İngiltere’deki fikir kuruluşu Chatham House’dan Bernice Lee, “Bu on senenin sonunda Çin, tarihsel kümülatif emisyonları bakımından ABD’yi geçecek ve dünyanın en büyük ikinci ekonomisi olmasına karşın BM açısından hala gelişmekte olan bir ülke olarak sayılıyor” dedi ve ekledi:

“Sadece ABD, iklim finansmanı sağlama ve dünyanın en büyük karbon salımı sorumlusu olarak gelişmekte olan dünyayı destekleme sorumluluğunu yerine getirme mevzusunda devamlı olarak başarısız oldu.

“Eğer Çin ve ABD anlaşmaya varabilirse, dünyanın geri kalanı için yepyeni bir çözüm alanı açılacaktır.”