Bayraktar kardeşler: Para en önemli şey değil, biz bunu Ukrayna için yapıyoruz

Dzhafer Umerov ve Tatiana Yanutsevich | BBC Rusça Servisi

Bayraktar İHA’ları bir nevi Ukrayna’nın Rusya’nın işgaline direnişinin sembolü haline geldi ve bir yandan da Bayraktar kelimesi dünyanın dört bir yanında günlük hayata girmiş oldu. İHA’ları üreten şirketin yöneticileri Haluk ve Selçuk Bayraktar çok nadiren röportaj veriyor ama BBC’den Dzhafer Umerov ve Tatiana Yanutsevich’le görüşmeyi kabul ettiler.

Bayraktar kardeşlerle İstanbul’un uzak bir mahallesindeki ofislerinde buluştuk. Bina ve çevresi dünya çapında savaşların karakterini değiştiren askeri amaçlı dronelar yapan bir şirketten çok bir Batı üniversitesinin kampüsünü andırıyor.

Personel girişinde, Osmanlı İmparatorluğu ve dini eğitim içerikli ücretsiz kitaplar var. Az sayıda ofis ve geniş bir açık iç mekan görülüyor. Çalışanların yaş ortalaması Bayraktar kardeşlere göre 29-30.

Yukarıda sırayla üç kardeşe ait üç ofis var. Daha büyük olan iki kardeş ile konuşacağımız konusunda önceden anlaştık. Şirketin basın bürosuna göre en küçükleri Ahmet Bayraktar kamuoyu önüne çıkmıyor ve İHA işiyle ilgisi yok.

Ama ofisinin açık kapısından içeri bakınca sigara dumanının gerisinden duvarda bir Türk bayrağı ve Osmanlı hanedan arması görülebiliyor.

Odalar kardeşlerin yaşlarına göre sıralanmış belki de muhafazakar Türkiye’de aile hiyerarşisine verilen önemi vurguluyor.

İlk oda en büyükleri ve şirketin CEO’su Haluk Bayraktar’a ait. Işıl ışıl aydınlık odanın duvarında kehribardan yapılmış, geleneksel bir ahşap Ukrayna evi resmi var.

Sehpanın üzerinde Bayraktar TB2 model bir İHA’nın yumuşak oyuncağı duruyor. Üzerinde Ukrayna’nın milli sembolü üç dişli mızrak var.

İlk yaptığı şeylerden biri “hizmetleri” için 2020 yılında Kiev’de bizzat Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenskiy tarafından kendisine verilen devlet ödülü madalyayı göstermek oldu.

Mülakatımızda Haluk Bayraktar sık sık geçen yıl yaşamını yitiren babası Özdemir Bayraktar’dan söz etti. Babalarının adı Baykar şirketinin Teknoloji lideri (CTO) ve Bayraktar İHA’larının ‘mimarı’ Selçuk Bayraktar ile görüşmemizde de gündeme geldi.

Haluk, havacılık sevgisini kendisine amatör bir pilot olan babasının aşıladığını söylüyor.

Özdemir Bayraktar, şirketi 1984’de otomobil yedek parçaları imal etmek amacıyla kurmuştu. İmalat sektöründeki faaliyetinin yanında politikada da aktifti ve işte şu anda ülkenin cumhurbaşkanı olan kişiyle de bu yolla tanışıyor.

Her ikisi de 1998 yılında kapatılan islamcı Refah Partisi’nin üyesiydiler.

O sırada yetkililer partinin Türkiye’nin ilk cumhurbaşkanı Kemal Atatürk’ün, cumhuriyeti üzerinde kurduğu laik değerleri ihlal ettiğine kanaat getirmişlerdi. Bunun sonucu olarak parti, bu kez Adalet ve Kalkınma Partisi olarak yeniden kuruldu ve bugün Türkiye’yi yönetiyor.

2016 yılında, Selçuk Bayraktar’ın, Erdoğan’ın kızı Sümeyye ile evlenmesiyle, görüşleri itibarıyla birbirine çok yakın olan iki politikacı daha da yakınlaştı.

Bu ilişkinin şirketin başarısının temelinde yattığını söyleyerek eleştirenler çok oldu. Ama Selçuk Bayraktar bunu kabul etmiyor.

“2000’lerde drone üretmeye başladık ve bu kesinlikle babamın, ağabeyimin, annemin ve benim hayatımızı verdiğimiz bir işti” diyen Selçuk Bayraktar, 2016’daki düğün sırasında Mini ve TB1 tipi droneların zaten geliştirildiğine işaret ediyor.

Yaptığı evliliğin siyasi eleştirilere yol açtığını ama onun dışında hayatında bir şeyin değişmediğini söylüyor.

Kardeşler, Bayraktar ailesinin her zaman imalatla ilgili olduğunu ve kendilerinin de çocukluklarında fabrikada işlere yardım ettiklerini, bir yandan okul ödevlerini yaparken bir yandan da makinaların programlanmasında çalıştıklarını anlatıyorlar.

O sırada Selçuk Bayraktar İstanbul’un en prestijli liselerinden Robert Kolej’e gidiyor.

İki kardeş de yüksek öğrenimlerini Türkiye ve ABD’de sürdürüyorlar. Selçuk eğitimini dronelar üzerine yapıyor.

Daha sonra “ülkenin teknolojik potansiyelini geliştirmek” amacıyla ülkeye dönüyorlar ve babalarının kurduğu Baykar şirketinde çalışmaya başlıyorlar.

Bayraktar kardeşler önce çok küçük bir mühendis ekibiyle dronelar yaptıklarını ve kendi paralarını da şirkete yatırdıklarını anlatıyorlar.

Başarılarının sırlarından birinin, sık sık savaşlara katılmış askerlerle sohbet etmek olduğunu, böylece droneları askeri ihtiyaçlara göre yeniden düzenleyebildiklerini söylüyorlar.

İHA’lara soyadlarını verdiklerini çünkü Bayraktar kelimesinin Türkçe’de öncü anlamına geldiğini ve imal ettikleri araçlara mükemmelen uygun düştüğünü de ekliyorlar.

Selçuk Bayraktar “Paradigmaların değiştiği bir havacılık dünyasının bayraktarları olmayı istedik” diyor.

Bu arada Haluk Bayraktar da Bayraktar’ın “daha adil ve eşit bir dünyanın” yaratılmasında rol oynaması umudundan bahsediyor.

Bu noktada konu ister istemez Bayraktar TB2 dronelarının Ukrayna ordusu tarafından Rusya’ya karşı kullanıldığı Ukrayna’daki savaşa geliyor.

Bu İHA’ların Rus zırhlı araçlarını imha ettiği video görüntüleri bütün dünyada droneları gündeme getirmişti.

Ukraynalılar için Türk droneları Rus saldırganlığına karşı direnişin bir sembolü.

Onlara şarkılar yazıyor, çocuklarına sevdikleri evcil hayvanlarına Bayraktar’ın ismini veriyorlar ve Bayraktar adı giderek hem Ukrayna’da hem de dünyanın çeşitli yerlerindeki Ukraynalılar arasında popüler kültürün bir parçası olmaya başlıyor.

Kardeşler Ukrayna’yı açıkça destekliyor. Daha önce bu ülkeye İHA bağışladılar ve sığınmacılar için maddi yardım yaptılar.

Bayraktar’ın Ukraynalılar için bir özgürlük simgesi haline gelmesinin nasıl hissettirdiğini sorduğumuzda ise Haluk, geliştirdikleri teknolojinin Ukrayna’nın bağımsızlık mücadelesine destek olmasından gurur duyduğunu söylüyor.

Haluk Ukrayna’nın özgür bir dünya için savaştığını belirtirken Selçuk ise Rus işgalini “haksız ve yasa dışı” olarak niteliyor, Ukraynalıların onurlu bir halk olduğunu ekliyor.

Bayraktar ve Ukrayna arasındaki işbirliği bu yılki Rus işgalinden daha eskiye gidiyor.

Rusya’nın Kırım’ı ilhak etmesi ve Donetsk ile Luhansk’taki isyancıları desteklemesi üzerine Kiev, kendini savunmak için yeni yollar aramaya başlamıştı.

Haluk Ukrayna’nın o dönemde Ukrayna’nın drone almak için pek çok ülkeyle görüştüğünü fakat yalnızca Türkiye’nin bunları satmayı kabul ettiğini söylüyor:

“Bayraktar sistemleri Ukrayna’da 2018’den beri kullanılıyor.

“Bununla eş zamanlı olarak Ukrayna ile savunma sektöründe pek çok anlaşma yapıldı ve bunlar farklı teknolojik alanlardaki işbirliğimizi geliştirecek.”

Şirketin Ukrayna askerlerine Bayraktar TB2’leri uçurmak için eğitim verdiğini, bu eğitimlerden birinde arkadaş oldukları bir askerin Rus saldırısında yaralandıktan sonra hayatını kaybettiğini, şirket temsilcilerinin cenaze törenine katıldığını ve iki kardeş olarak bu askerin ailesine destek olmak istediklerini de ekliyor:

“Savaş başladığında 10 kamyon insani yardım göndermiştik.

“Ukrayna ile yakın ilişkilerimiz var.

“Ukraynalıların acısını paylaşıyor, topraklarını savunmak için verdikleri kahramanca mücadeleye de saygı duyuyoruz.”

Bunlar kulağa güzel gelse de Ukrayna’nın İHA sattıkları ülkelerden sadece biri olduğunu hatırlatarak Bayraktar’ın bu söylemlerini eleştirenler de var.

Bunu sorduğumuzda ise ilişkilerinin ticari bir boyutu olduğu gerçeğini kabul ediyor fakat savaşın başından beri Ukrayna’ya büyük emek harcadıklarını söylüyor:

“Bizim için başından beri öncelik, iki tarafın da güçlü bir ilişki kurması ve iki tarafın da çıkarına olacak bir işbirliği geliştirmesi.”

Savaşın ardından Bayraktar İHA’larına olan ilginin ve satışlarının arttığını belirtiyor.

Bu savaş öncesinde Bayraktarlar Dağlık Karabağ’da Azerbaycan tarafından Ermenistan’a karşı başarıyla kullanılmıştı.

Suriye ve Libya’da da, genellikle Rusya’nın desteklediği taraflara karşı kullanılmışlardı.

Rusya’nın buna nasıl tepki verdiğini soruyoruz.

“Teknoloji geliştiren bir şirketiz. Hedeflerimiz var” diyor ve ekliyor:

“Ülkemizin gelişmesine katkı verirken stratejik ortaklarımızı da desteklemeye çalışıyoruz.

“Teknolojimizi kullanmaları için başkalarına da veriyoruz.”

İHA’ların ne zaman, nerede kullanılacağına karar verenin Ukrayna ordusu olduğunu belirten Haluk, “Bizim sistemlerimiz Rus hava savunma sistemlerini ve zırhlılarını yok ettiği için Rus medyasında bizi karalayan pek çok yazı çıkıyor. Ama nihayetinde biz teknoloji sağlayan bir şirketiz” diyor.

“Moskova size büyük paralar teklif ederse onlara da Bayraktar satar mısınız?” diye soruyoruz.

“Bizim işimizin temeli hiçbir zaman para ve maddiyat olmadı” diyor ve ekliyor:

“Ukrayna ile dostluk ve işbirliğimiz eskiye gidiyor.

“Gerçek şu ki Moskova bize ne kadar para teklif ederse etsin onlara satış yapmayız.

“Şu anda tüm desteğimiz Ukrayna’ya çünkü haksız, saldırgan ve savunulamaz bir saldırıyla karşı karşıyalar.

“Bizim Ukrayna ile işbirliğimize hiçbir şey gölge düşüremez, ne kadar para teklif ederlerse etsinler.

“Bizim pozisyonumuz net.”

Söyleşimizin olduğu gün Putin’in Erdoğan’a, Türkiye’den İHA satın almak istediğini söylediğine dair haberler basında yer almıştı.

Şirketin basın birimi, Haluk Bayraktar’a söyleşide ‘Putin’ dememe, onun yerine Rusya’dan bahsetme tavsiyesi verdi.

Selçuk Bayraktar ise bunun devletin karar vereceği bir konu olduğunu söyleyerek yorum yapmaktan kaçındı.

Fakat Haluk Bayraktar’ın söyledikleri, en azından Ukrayna’nın işgali sürerken Rusya ile işbirliği olmayacağını net bir şekilde ortaya koyuyor.

Hangi ülkelere satış yapılacağına nasıl karar verdiklerini sorduğumuzda ise Haluk Bayraktar, devletle ortak karar verdiklerini söylüyor.

Fakat son kararı Ankara alıyor gibi gözüküyor. Buna jeopolitik çıkarlarına göre karar veriyor.

Moskova’nın İran yapımı Şahit 129 modeline ilgi duyduğu da biliniyor.

Selçuk Bayraktar, bu modelin teknik özelliklerini bilmediğini söylerken Bayraktar’ın sınıfının en iyisi olduğunu vurguluyor:

“Kendisini savaşta böylesine kanıtlamış başka bir İHA yok.”

Pavel Aksyonov, BBC Rusça Savunma Muhabiri:

Piyasada yüksek taktik ve teknik özellikleri olan pek çok rakibi bulunsa da Bayraktar TB2, orta menzilli ve uzun ömürlü İHA’lar arasında en popüleri.

Burada Bayraktar’ın geçmişinin başarılarla dolu olmasının etkisi var: Bu model aynı anda birden fazla cephede kullanıldı ve durdurulamadı.

Ukrayna öncesinde Azerbaycan tarafından Dağlık Karabağ’da, Türkiye tarafından Şubat 2020’deki Suriye operasyonunda ve Libya’da Halife Hafter’e karşı başarıyla kullanılmıştı.

Ukrayna’dan önce kullanıldığı cephelerde etkili bir hava savunma sistemi yoktu.

Bu İHA’nın yüksek irtifadan yaptığı saldırılar karşı tarafı kesinlikle hazırlıksız yakalıyordu.

Bayraktar’ın kaydettiği saldırı videolarında da bu net bir şekilde görülüyordu.

Fakat Ukrayna’da aktif hava savunma sistemleriyle karşılaştıktan sonra, bu İHA’lar havadan karaya saldırılardan daha çok, kendi sınıfının geleneksel kullanım alanı olan gözetleme ve hedef tespiti için kullanılmaya başlandı.

Bu görev daha az havalı olabilir ama kesinlikle daha önemsiz değil.

Bu tür İHA’lar savaş uçaklarının veya helikopterlerin yerini alamaz. Çünkü taşıma kapasiteleri pilotlu uçaklara göre daha düşük, daha yavaş ve savunmasızlar.

Fakat bu İHA’lar yeni bir sınıf oluşturdu ve cephelerde yeni taktiklerin geliştirilmesini sağladı.

Uzun süreler havada kalarak gözlem imkanı vermeleri son derece önemli.

Bayraktar TB2 bunu yapabilen tek drone değil.

Çin Wing Loong İHA’sını aralarında Mısır, Kazakistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin de olduğu ülkelere sattı.

Bir diğeri de İsrail’in Heron’u. Bunu kullanan ülkeler arasında Türkiye de var.

Ve son olarak sınıfının en iyisi olarak bilinen ABD yapımı MQ-9 Reaper da bir diğer model.

Bu, 1990’larda kullanılan efsanevi MQ-1 Predator’ın geliştirilmiş hali.

Bu da demek oluyor ki Bayraktar sıra dışı bir drone değil.

Fakat doğru zamanda doğru yerde olmayı başaran bir drone.

Rob Lee, Kıdemli Araştırmacı, Foreign Policy Research Institute, Washington:

Ukrayna’da Bayraktarlar kullanışlı bir rol oynadı. Fakat savaş uçaklarına kıyasla bu daha çok yardımcı bir roldü.

Savaşın ilk haftalarında Rus araçlarına ve Rus hava sistemlerine saldırılar düzenlediler.

Bunun nedeni, Rusların operasyonları birleşik kuvvetler halinde gerçekleştirmeyip savunmada açık vermesiydi.

Ancak Mart ortasından sonra Rusya’nın sahada beklendiği şekilde savaşmaya başlamasıyla birlikte TB2’lerden Rus araçlarına yapılan saldırı videolarının devamı gelmedi.

Bunun tek istisnası Karadeniz’deki Yılan Adası’na çıkartma yapan Rus gemilerine düzenlenen saldırı oldu.

Öte yandan diğer araçlarla düzenlenecek saldırılar için hedef belirleme görevlerini gerçekleştirdiler.

Mart’tan beri Ukrayna’nın doğusundaki Donbas bölgesinde etkili bir rol oynuyor gibi gözükmüyorlar.

Bunun nedenlerinden biri de Rusya’nın bu bölgede etkili bir hava savunma sistemi olması ve havalanan TB2’leri düşürmeleri.

Yani ortada karmaşık bir tablo var. Savaşın başında çok önemli bir rol oynadılar. İki hafta boyunca Rus konvoylarına saldırılar düzenlediler.

Öte yandan Dağlık Karabağ’daki kadar, savaşın gidişatını değiştirecek bir rolleri de olmadı.

Aradaki farkın nedeni, Ermenistan’ın buna karşı koyabilecek bir hava savunma sistemi olmamasıydı.

Ukrayna’nın karşısında son derece güçlü hava savunma sistemlerine sahip bir ülke var.

Şartlardaki veya coğrafyadaki farklılıklardan ötürü bir savaşta önemli olan bir şey başka bir savaşta aynı önemde olmayabilir.

Fakat TB2 de farklı roller oynayabilecek bir araç.

Üzerindeki kamera uzak mesafeleri görmeyi mümkün kılıyor.

Dağlık Karabağ’da TB2’lerin Ermenistan tankları üzerinde uçtuğunu ve ardından saldırı düzenlediğini görmüştük.

Ukrayna’da ise Mart’tan bu yana böyle bir şey görmedik.

Bazı koşullarda, özellikle karşı tarafta etkili bir hava savunma sistemi yoksa, sınıfındaki diğer İHA’lardan daha ucuz olan TB2’leri kullanmak zekice bir hamle olabilir.

TB2 etkili bir silah. Fakat her şeyi değiştirebilecek mucizevi bir silah da değil.